پوشاک کرمانج های شمال خراسان

چرایی تغییر و تحول لباس کرمانجی خراسان در چیست ؟ چرا رقص کردهای خراسان با دیگر مناطق کردستان تفاوت دارد‌؟

لباس کرمانجی :

تغییر و تحول لباس به علت شرایط اقلیمی و نوع خاص زندگی کردها یعنی چادرنشینی و سردی و گرمی هوا، اشکال گوناگون را به خود گرفته و از رنگهای شاد و روشن و دل انگیز متأثر از طبیعت بوده است.

فرهنگ کردهای خراسان، مثل آبی در حال حرکت و پرش و خیزش است و در طول تاریخ با بهره گیری از مللی که با آن مواجه بوده و از مرزهای روم گرفته تا ارمنستان و گرجستان و قفقاز و آذربایجان است و خراسان و هندوستان ، از زیباییهای هر ملتی بهره گیری نموده و بر غنای خویش افزوده است. در حالی که موسیقی و هنر کردهای غرب، فاقد این ویژگیها بوده است. صدها آهنگ در موسیقی کرمانجی خراسان وجود دارد که هر کدام، فلسفه مخصوص به خود دارند که در کتاب تاریخ موسیقی ایران به آن پرداخته اند.

رقص های کردی :

در اکثر مناطق کوردی در ایران شهرهای: خلخال- ارومیه – صومای برادوست – سلماس – خوی –ماکو- چالدران و بازرگان (به جز خراسان) همانند کوردی جنوبی و مرکزی به صورت حلقه و دست تو دست هم می‌رقصند و معمولاً بهترین رقصنده (زن یا مرد) نقش رهبری گروه سرچوپی‌کِش (سه‌چۆپی‌کێش) را به عهده می‌گیرد و اولین نفر حلقه رقصندگان است.

او با انجام ماهرانه حرکات نمایشی توسط دستمالی که در دست راست خود دارد و نیز به کمک اصواتی هیجان انگیز و گاهی با کلام ضمن افزودن بر هیجان رقصندگان مسئولیت تنظیم سرعت و ریتم حرکت گروه را بر عهده می‌گیرد. قرار گرفتن در این نقش جذابیت فراوانی دارد و رقصنده را در موقعیت بهتری نسبت به مابقی گروه قرار می‌دهد. سرچوپی‌کش گاهی برای ایجاد نشاط بیشتر می‌تواند از حلقه رقص جدا شده و با توجه به تبحر خویش حرکات نمایشی فردی نیز انجام دهد. بقیه گروه در حالیکه دست هایشان رو به زمین و در امتداد دو پهلویشان قرار دارد پنجه در پنجه رقصندگان مجاور ایجاد حلقه‌ای پیوسته می‌کنند.

مطلوب‌ترین حالت قرار گرفتن رقصندگان بصورت (گندم و جو) یا به عبارتی یک زن و یک مرد بصورت یک در میان است. گاوانی آخرین رقصنده گروه است که هرچند نقش زیادی در ایجاد ریتم و نشاط رقص دارد اما کمتر کسی راغب به قرار گرفتن در این نقش است.

رقص‌های محلی در شمال خراسان: کردهای کرمانج خراسان مثل کردان کردستان دست‌ها را به یکدیگر گره نمی‌کنند یا بر شانهٔ هم نمی‌گذارند بلکه هر بازیگر حرکات مشترک گروهی را به تنهایی معروف است به همراه «گل و غنچه» اجرا می‌کند. جمع و باز شدن دایره که به چرخش‌های نیم دایره‌ای و پیچش مچ و دست زیبایی و شکوه خاصی به بازی‌ها می‌بخشد.

چرایی تفاوت رقص کرمانجی :

وقتی یک شاخصه ی فولکلوریک و فرهنگی از کُردهای خراسان را با «کُردستان» مقایسه می کنیم ابتدا مشخص کنیم کجای کُردستان منظور است و کُردستان در ذهن آنها کدام مناطق را در بر می گیرد؟ آیا می توان شاخصه های فرهنگی و فولکلوریک کُردهای خراسان را مثلا با کُردستان ایران همانند مریوان و سنندج مقایسه کرد و دنبال شباهت ها بود؟ اصولا این مقایسه کامل است؟ منشاء و محل زندگی کُردها قبل از مهاجرت به خراسان کدام مناطق بوده اند؟

چیزی که مشخص است کُردهای خراسان “کرمانج ها” که شاخصه ی زبانی و هویتی خود را حفظ کرده اند عمدتا از اواسط قرن پانزدهم تا اوایل قرن شانزدهم از مناطق شرقی آناتولی (شرق کشور کنونی ترکیه) به سوی شرق و نهایتا خراسان کوچ نموده اند. عمدتا مناطقی مانند درسیم، البستان، ارض روم، مرعش، سمسور و … که حیطه ی زندگی و کوچندگی آنها در آن تا مناطق مختلف مثل کوبانی و غیره نیز گسترده بوده است. این را با مقایسه های زبانی، فرهنگ و فولکلور می توان متوجه شد. البته ذکر این نکته هم ضروری است که نباید حیطه ی زندگی تمام طوایفی که به سوی خراسان کوچ کردند در آن زمان را فقط محدود به این مناطق کرد، بلکه پراکندگی آنها خیلی بیشتر از این محدوده است.

آنچه از شواهد تاریخی بر می آید یکی از دلایل عمده ی کوچ عقیده و باور آنها یعنی «آئین علویت» بوده است. به دلیل اینکه حکومت عثمانی به شدت مخالف علویان(شیعه علوی) بود و از سویی حکومتی شیعی مذهب و نزدیک به باورهای علویان در ایران بزرگ آن زمان شکل گرفته بود. ضمن اینکه علویت هم در بین کُردها، هم ترک ها و هم اعراب رایج بوده و هست و حداقل در ترکیه ی امروزی شمار علویان ترک بیشتر از کُردهاست. اما علویان آئین های مذهبی و مراسم خاص خود را دارند که مثال بارز آنها رقص «سماع» در محلی به نام «جَم خانه» است. این رقص ها را می توان نوعی عبادت از سوی علویان محسوب کرد.

رقص یکی از بارزترین ویژگی های جامعه ی کُردها در هر منطقه و با هر گویشی است. کُردهای خراسان نیز از این ویژگی استثناء نیستند و نیازی به توضیح نیست که این موضوع چه جایگاهی در میان آنها دارد. البته نباید معنی رقص در میان کُردها و به همین ترتیب اقوام مختلف در منطقه شمال خراسان با رقاصی اشتباه گرفت. رقص یا «لیستک = بازی» یک آئین جمعی و پسندیده است.

در این جا این سوال مطرح می شود که آیا می شود تصور کرد چنین موضوع مهمی در اثر یک جابجایی جغرافیایی آن هم در آن جمعیت عظیم ۵۰ الی ۷۰ هزار خانواری ذکر شده در تاریخ به راحتی از بین برود؟

چطور ممکن است وقتی زبان به این گستردگی، این همه ضرب المثل و کنایه و تشبیه و موضوعات ادبی و … نفرین و دعا و … همچنین آداب و رسوم و شیوه ی زندگی و عروسی و … همگی حفظ شده اند، آن وقت رقص به فراموشی سپرده شود؟

پس اگر کُردهای خراسان رقص ویژه ی خود را داشته اند – که قطعا چنین بوده است – آن رقص چه شد و کجا رفت؟ آیا این نماد زیبا و مهم جامعه ی کُردی به این راحتی از بین رفت؟

کسی که رقص های سماع در جم خانه را دیده است متوجه می شود که چه اندازه نزدیکی و شباهت با رقص کُردها در خراسان – رقص کُرمانجی – دارد. هم چنین در برخی مناطق همانند ماردین همان کمانچه ای نواخته می شود که در بین کُردهای خراسان رایج است.

منبع: با تلخیص از نوشته برات قوی اندام

www.valat.ir